anthon eroticus

Anthon Beeke sensueel ontwerper

 

Het is jammer dat het werkwoord ‘provoceren’ niet op de een of andere manier valt te verbinden met ‘grafisch ontwerper’ –  als in ‘provocadesigner’ of ‘designprovocateur’. Provocatie is namelijk het doel van alle goede grafisch ontwerpers, vooral van affichemakers die in een flits de aandacht van het publiek moeten trekken. Anthon Beeke is een van de meest vastberaden en felste posterprovocateurs. Hij verdient de titel ‘Design Provocateur’ – en zou er ongetwijfeld trots op zijn.
Provocaties zijn er in alle soorten en maten. Soms ontlokken ze ons een blik, soms blijven we met open mond staan; sommige stemmen ons vrolijk, andere bedroefd, weer andere doen ons in woede ontsteken. Soms blijven we onverschillig, dan weer zijn we verrast. Beekes provocaties zijn altijd weloverwogen – hij is niet naïef. Al zijn ontwerpen maken emotionele reacties los, al of niet positief. Die weloverwogenheid leidde twintig jaar geleden tot een schandaal toen zijn affiche voor Shakespeares Troilus en Cressida van toneelgroep Globe op een tentoonstelling in de Cooper Union Gallery zou komen te hangen op een tentoonstelling over zijn werk.
Beekes theateraffiches houden zich nooit afzijdig. Ze doen uitspraken, visualiseren statements, ze dagen je zintuigen uit. Beeke heeft de opdracht om zijn klant te promoten en iets te zeggen. Deze poster deed dat allebei, en meer: hij was op het eerste, tweede en derde gezicht seksistisch en seksueel gewelddadig. De bruut beschilderde en ingesnoerde billen van een voorovergebogen vrouw die haar vagina toont. Aan haar riemen een paardenstaart, als een (Trojaans?) paard. Symbolisch wordt hier weergegeven hoe Cressida door haar vader wordt heengezonden – geketend – om te worden gebruikt en misbruikt als een lastdier; verkracht en ontmenselijkt.
Toen de poster werd opgehangen waren de leden van de New Yorkse designerwereld in alle staten; een drukkerij weigerde het af te drukken in een designtijdschrift, er werden commentaren aan gewijd en brieven stroomden binnen. De één veroordeelde de poster, de ander de censuur die volgde. Het ingelijste werk werd van de muur gehaald; zowel liberalen als conservatieven werden op de proef gesteld.

Beekes conceptuele formule was simpel: een intrigerend beeld + consternatie = kritische discussie. Zijn affiches doen meer dan een product promoten; ze verdedigen een concept en testen de grenzen van de vrije expressie af. Dat er een markt is voor Beekes heftigste ontwerpen, is evenzeer een bewijs voor de moed van zijn klanten als voor Beekes vastberadenheid. Hij zal eventueel compromissen sluiten, maar zijn visie wijzigt hij nooit. Het affiche Troilus en Cressida biedt geen prettige aanblik, maar laat wel een onuitwisbare indruk na. Het beeld overstijgt de promotie van een voorstelling, het is een manifest dat de twee spreekwoordelijke vliegen in één klap verplettert.
Dit voorbeeld is geen uitzondering, eerder Beekes regel. Wie een collectie van zijn affiches bekijkt voelt zich blootgesteld aan de gedragstherapie uit A Clockwork Orange. Het is alsof je gedwongen wordt naar zijn werk te kijken; je verzet je ertegen. Maar gaandeweg raak je betrokken. Beeke duwt zijn kijkers over de rand, maar behoedt ze voor een vrije val. Er is een veiligheidskoord, een esthetisch evenwicht dat zelfs zijn meest verontrustende beelden in balans houdt.
Beekes typografie zorgt ervoor dat het beeld beklijft. Als hij alléén maar die adembenemende beelden maakte, zou hij niet veel meer zijn dan een vrije kunstenaar. Maar grafisch ontwerp is het huwelijk tussen letter en beeld  -kunst en mededeling- met een speciaal doel. Beeke vergeet nooit dat zelfs zijn uitdagendste beelden de kijker moeten leiden. Een poster moet niet afstoten. Shockeren om het shockeren is niet effectief. Al zijn beelden passen perfect binnen de algemeen geaccepteerde kaders van het design. Het werk mag sensationeel zijn (en zo wordt Beekes werk in eerste instantie ook ervaren), nuttig (het uiteindelijke doel); of het nu gaat om een revolver, gericht op een penis, een ingelegde Siamese tweeling, een mishandeld bloederig gezicht of een naakte oude vrouw die een pop de borst geeft – de initiële schok maakt snel plaats voor een toegankelijke mededeling.
Het verschil tussen een revolutionair en een provocateur is doelmatigheid. Beeke predikt geen revolutie met ontoegankelijke beelden; hij is een provocateur omdat hij de status quo ondermijnt. Hij prikkelt onze overvoerde en uitgehongerde zielen.

 

tekst Steven Heller
foto Gert Dumbar, Anthon Beeke, Gerard Hadders en Helen Howard
1989, gefotografeerd door Barend van Herpe